ŠIFRARNIK: DRŽAVNI SLUŽBENIK S01E06

- Juverlirnica Noći Dubaija dobila je naziv po stihu iz pesme Dominantna Dada Polumente i Bube Korelija koji glasi, “Ja dao bih ti noći Dubaija, dao bih ti cijeli svijet”. Pesma se čuje na kraju epizode u sceni žurke kod Hameda u vikendici.

- Predanje da će islamski ratnik koji žrtvuje svoj život uživati u raju sa 72 device pominje Hamed kada opisuje jednu svoju seksualnu eskapadu u Budvi. Prva saradnja Milana Marića i Dimitrija Vojnova bila je u pozoričnoj komediji 72 device postavljenoj u Dadovu 2007. godine kada je Marić bio srednjoškolac. Tekst je na parodičan način tretirao temu islamističkog terorizma kojom se sada na seriozan način bavi serija Državni službenik.

- Doušnik je dnevni list koji se pojavljuje u seriji Ubice mog oca.

- Havala mreža sa prenosom dragog kamenja umesto novca pred širu javnost doneta je u prvoj sezoni američke serije Domovina.

- Promena boje dragog kamenja se zaista izaziva zračenjem ali naravno ne na način kako to improvizovano vrši Lazar u seriji. Isto tako, zaista postoje predrasude kod kupaca oko bojenog dragog kamenja kod zračenja. Hemijska reakcija koju radiolog opisuje jeste pojednostavljeno objašnjenje onoga što se desi prilikom zračenja dragog kamenja.

ŠIFRARNIK: DRŽAVNI SLUŽBENIK S01E05

- Antonov An-124 Ruslan je do pojave Erbasa A380-800F bio jedan od najvećih aviona na svetu u serijskoj proizvodnji i rekorder po nosivosti i dimenzijama tereta. Kako A380-800F ima teškoće sa ulaskom u proizvodnju uprkos već postojećim narudžbama, nije reč o realnom rivalitetu. Po veličini ga je nadmašivao samo An-225 napravljen u jednom primerku za potrebe nošenja sovjetskog spejsšatla Buran. An-124 je prava atrakcija među ljubiteljima aviona i njegovo sletanje na beogradski aerodrom 28. januara 2015. bilo je izuzetno medijski propraćeno. Pre toga je sletao na beogradski aerodrom, po nekim izvorima prvi put davne 1990. a ispraćen je i 2006. Kako Ruslan retko sleće na naše aerodrome, avio-entuzijasti ga love po okolnim zemljama kad god se pojavi informacija da če sletati. Otud Tihomir kaže da je išao u Zagreb na Pleso da ga snima kako sleće i uzleće. Na filmu, Antonov-124 pojavljuje se između ostalog i u Bond filmu Umri drugi put i njime glavni negativac napušta Severnu Koreju.

- Službenik nemačke ambasade Hans dolazi kod Slavka da ga pita da li bi izložio Titovu limuzinu Mercedes 600 Pulman na izložbi u Berlinu. Ova retka limuzina bila je u posedu brojnih predstavnika džet seta i državnih lidera, od Džeka Nikolsona preko Tita i Kim Džong Ila,a ljubitelji muzike je znaju sa omota Kraftverkovog albuma Autobahn. U stvarnosti, taj Titov Mercedes pripadao je Vojsci Srbije i ponuđen je za prodaju za nešto manje od tri miliona evra.

- Muzej tehnike u Berlinu koji traži Slavkov Mercedes poprište je finala špijunske komedije Špijun koji me je šutnuo iz 2018. godine.

- Poljubac između Lazara i Maje i njena molba da do njega dođe ima veze sa praksom i svojevrsnim tabuom da se prostitutke nikada ne ljube. 

ŠIFRARNIK: DRŽAVNI SLUŽBENIK S01E04

- Nadimak američkog diplomate Ajatolah asocijacija je na Roja Mura, političara iz Alabame kog zbog konzefrvativnih stavova nazivaju Ajatolahom iz Alabame. Slično liku iz serije i Mur je simpatizer Donalda Trampa, kao i protagonista raznih seks afera.

- Činjenica da je Ajatolah hrvatskog porekla a da se zove Spenser Ripli. Lazaru liči na pokušaj ustaške emigracije da se sakrije od duge ruke Službe državne bezbednosti koja je od kraja rata likvidirala političku emigraciju po inostranstvu. Povremeno su potomci progonjenih političkih emigranata dolazili u zemlju kao diplomatski predstavnici SAD.

- Ime američkog ekstremnog desničara sa kojim su komunicirali članovi Srpskog otadžbinskog saveza je Čarls Karmajkl. Isto ime kosristi glavni junak američke špijunske serije Čak kada ide na konspirativne zadatke. To rešenje u Državnom službeniku sugeriše da možda Karmajkl ne koristi pravo ime.

- U toku razgovora u bistrou, Lazar pevuši Milici pesmu grupe Film Sjećam se prvog poljupca. O svojim prvim poljupcima na ljuljašci oni diskutuju u parku u prvoj epizodi serije.

- Imena ruskih agenata sa kojima je sarađivao Tihomir Todorović su Lebedjev, Vasjanov i Prigunov. To su imena ruskih sineasta srednje generacije. Lebedjev je reditelj brojnih ruskih blokbastera, Vasjanov je snimatelj u Holivudu a Prigunov je između ostalog režirao i našeg Miloša Bikovića u filmu Duhles 2.

Kako je Služba postala Agencija – kratka televizijska istorija srpskih tajnih agenata

Televizijski film Lovac protiv topa iz 1986. godine jedan je od retkih iskoraka Siniše Pavića u domen savremenog trilera. Međutim, ovaj televizijski rad je deo jednog šireg okvira - Četiri jahača Jugokalipse. Naime, tokom osamdesetih postoje četiri ostvarenja koja su upozoravajuće prikazivala delovanje ekstremističke emigracije na razbijanju Jugoslavije.

Već 1984. godine Miki Stamenković snimio je Opasni trag, priču o obračunu Službe državne bezbednosti sa kosovskim separatistima. Sledeće 1985. snimljen je Brisani prostor, serija koja blago fikcionalizuje slučaj ubacivanja ustaša da dižu ustanak u Hercegovini. 1986. izašao je Lovac protiv topa a 1987. Mesto susreta Beograd u kome je obrađen zapadni lanac izvlačenja pravoslavnih relikvija i prodaje na zapadnim tržištima.

Izuzev u poslednjem naslovu, u prva tri glavni likovi bili su agenti Službe državne bezbednosti. Ipak, najbliže upečatljivom liku od krvi i mesa sa kojim se može identifikovati publika došao je maestro Siniša Pavić, čiji opus – i to ne smemo zaboraviti – čini i serija Otpisani.

Lovac protiv topa prikazuje klasičan sistem regrutacije posrnulih mladih ljudi u svet političkog esktremizma. Priča počinje kao slučaj mladog hrvatskog džeparoša, hapšenog zbog pevanja ustaških pesama u SFRJ, koji polako biva zaveden i korumpiran da postane ustaški terorista. Tokom prvog ulaska u zemlju sa nemačkim pasošem i identitetom, namiriše ga DBovac koji ordinira u letovalištu koje posećuju stranci i počinje akcija konstatovanja da li je reč o ubačenom elementu. Kada ga ubace drugi put sa još novijim identitetom, cilj mu je da podmetne nekoliko bombi koje bi stvorile strah, upropastile turističku sezonu, smanjujući devizni priliv SFRJ.

Uprkos tome što priču započinje radikalizovani džeparoš, glavni junak je agent Službe kome upoznajemo i privatni život koji je naravno ozbiljno narušen akcijama vezanim za očuvanje državne bezbednosti.

U trilerskom pogledu, Pavićev scenario je korektan, u pojedinim aspektima čak i duhovit. Milan Štrljić je vrlo neposredan u izlaganju lika mladog DBovca koji je vrlo brzo raskrinkao slučaj ali mu šef ne veruje. U ovom detalju, Pavić pokazuje da je dobro savladao lekcije iz američkih filmova, da su starešine često trome u rezonovanju ali da gledalac uvek može verovati u onog malog čoveka u Službi koji je neiskvaren i bori se za pravdu. Nekoliko životnih situacija donosi i Pavićev srdačni narodni humor, recimo sukob Štrljićevog DBovca i lokalnog Galeba koji mu ometa istragu, u interpretaciji Aljoše Vučkoviča, ili rasejanost agenta u scenama porodičnog života kada recimo zaboravi da pokupi dete iz obdaništa, u kome mu suprugu igra Jelica Sretenović.

Zanimljiv detalj je da se mladi Tihomir Stanić pojavljuje u jednoj od epizodnih uloga. On je na neki način kopča televizijskog filma Lovac protiv topa sa bezbednosnim diptihom Ubice mog oca – Državni službenik u produkciji Predraga Antonijevića.

Više od trideset godina kasnije, vraćamo se na teren Službe. Ona je sada promenila ime i zove se Bezbednosno informativna agencija a glavni junak serije Državni službenik je Lazar Stanojević, operativac koji se možda tek rodio kad je emitovan Pavićev rad. U međuvremenu je televizija sazrela, agent iz Lovca protiv topa je bio u pravu, letovališta gde su naši operisali sada su u drugoj državi, ali i dalje su na zadatku.

Ako se aktuelni period Zlatnog doba televizije može definisati kroz jednu osobinu onda je to svakako tematska okrenutost serija porodici. Kao da većina značajnih serija ove epohe, zvanično otvorene Sopranovima pokušava da nam kaže da čime god da se bavite, bilo da ste mafijaš, sovjetski tajni agent prerušen u američkog građanina, vitez iz vremena koje se nikada nije desilo ili superheroj, ne možete pobeći od porodice i problema koja ona nosi za svakoga od nas.

Zato je Državni službenik pre svega serija o porodici. O junacima koji pokušavaju da odvoje svoj uzbudljivi poslovni život od privatnog, serija o očevima i sinovima, o tome šta se od greha predaka prenosi na potomke, ali iznad svega serija o ženama koje moraju ostati jake u muškom svetu naseljenom opasnim momcima koji nikako da odrastu.

Glavni junak je mladi čovek kroz čije ćemo lično sazrevanje i transformaciju u prvoj sezoni pokušati da predstavimo svu složenost zadataka kojima su na svakodnevnom nivou bave agenti tajne službe i cenom koju plaća njihov lični mir. Veliko je zadovoljstvo imati Milana Marića u toj ulozi kao izuzetno harizmatičnog, darovitog i pre svega promišljenog glumca koji se dobro nosi sa svim slojevima koje donosi Lazarev lik.

Kad je reč o protivnicima, u filmu SB zatvara krug iz 1974. imali smo neku urotu amorfne strane sile i ekstremista iz naše emigracije. Isto je bilo i u Lovcu protiv topa. U Državnom službeniku neće biti ustezanja. Naša publika će moći da uživa u direkntim dvobojima srpskih agenata sa stranim kolegama iz tradicionalnih i poznatih skraćenica sa tri slova a ako gledanost omogući da bude još sezona, svakako da ćemo proširiti repertoar tih duela.

Prikaz geopolitičke situacije dat je bez ustezanja, vrlo je aktuelan i serija će u nekim epizodama delovati kao da gledate direktan prenos svakodnevice. Smatram da je bilo vreme da se okuražimo i da više neprijatelje i strane aktere ne prikazujemo uopšteno i bez imena.

Za razliku od kolega pre tačno 33 godine, voleo bih da ovoga puta uradimo posao do kraja i da naš agent zaokruži sliku srpskog obaveštajca koja će ući u popularnu kulturu i stati uz rame sa već definisanom ikonografijom koju su druge kinematografije izgradile o svojim junacima.

Lazar Stanojević je lik koji kao i svi mi gleda Džejmsa Bonda na ekranu i zabavlja se, ali Džeka Bauera može da sretne u nekoj mračnoj uličici, a Keri Metison u čekaonici Doma zdravlja ispred Dispanzera za mentalno zdravlje, i nema čega da se stidi.

Dimitrije Vojnov

(tekst prvobitno objavljen u dodatku Blica Pop & kultura)